Solunum Yolu Hastalıklarında Kullanılan Uçucu Yağlar
Uçucu yağlardaki mentol, karvakrol, geraniol, timol, sinnamaldehit gibi terpen ve terpenoidler antibakteriyel etkiden sorumlu etken maddelerdir.
Üst solunum enfeksiyonlarında aromaterapi, önleyici tedavi ve mevcut hastalığın tedavisi olarak iki yönlü kullanılır.
Solunum yollarında en sık kullanılan uçucu yağlar: okaliptus, nane, çay ağacı, kekik, lavanta, encefil uçucu yağlarıdır.
Okaliptus Uçucu Yağı:
Okaliptüs 100 metre yüksekliğe ulaşabilen uzun, yapraklarını dökmeyen bir bitkidir. Eucalyptus globulus Labill. ve Eucalyptus Radiata Sieber ex DC. en sık kullanılan türleridir. Okaliptüs uçucu yağının ana bileşeni 1.8 sineol (okaliptol) dür.
E.globulus’un 1.8 sineol oranı %65.4- 83.9, E. Radiata’nın % 60- 64.5 dır. 1.8 sineol oranı daha düşük olduğu için özellikle çocuklarda E.radiata daha cok tercih edilir .
Nezle, grip ve sinüs konjesyonu gibi üst solunum yolu enfeksiyonlarında analjezik ( ağrı kesici), antipiretik ( ateş düşürücü) , antienflamatuar (yangı giderici) özellikleri mevcuttur. 1,8 sineolun, solunum yolu üzerindeki mukolitik ve spazmolitik etkisi nedeniyle astım ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) gibi havayolu hastalıklarında etkisi gösterilmiştir. Yapılan çalışmalarda okaliptus uçucu yağının, akut astım atağında hava yolu inflamasyonunu ve nefes darlığı semptomunu azalttığı, akciğer fonksiyonlarında düzelme sağladığı, bu etkinin KOAH tedavisinde değerlendirilebileceği bildirilmiştir .
Yakın zamanda yapılmış bir çalışmada 1.8 sineolun kronik sinüzitte en sık etkenler olan Staph. aureus, E.coli ve Moraxella catarrhalis’ in biyofilm tabakası oluşturmasını inhibe ettiği gösterilmiştir .
Okaliptus ve çay ağacı uçucu yağlarının aerosol formlarının solunum yollarında sık rastlanan influenza virüsünü inhibe ettiği gösterilmiştir. Başka bir çalışmada okaliptus ve bergamot uçucu yağları ile benzer bir sonuç bildirilmiştir. Okaliptus ve bergamot uçucu yağlarının aerosol formlarının influenza virusu 10 dakika içinde inhibe ettiği gösterilmiştir
Okaliptus uçucu yağı özellikle bebek ve çocuklarda yüz bölgesine uygulanmamalıdır. Epilepsi ve yüksek tansiyon hastaları dikkatli kullanmalıdır. Yüksek dozda kullanımı baş ağrısı yapabilir. Homeopati remedileri ile birlikte kafur içerdiği için kullanılmamalıdır. Çocuklarda 10 yaş altında kullanımı önerilmemektedir. Oral alım önerilmemektedir. Eski literatürlerde oral alımla pek çok zehirlenme vakaları bulunmaktadır. Yeterli veriler mevcut olmadığından, okaliptüs hamilelik ve emzirme döneminde kullanılmamalıdır.
2-) Tıbbi Nane Uçucu Yağı:
Lamiaceae familyasına ait, botanik adı Mentha x piperita L. dir. . Tıbbi Nane uçucu yağının bileşenleri mentol, karvon, metil asetat, limonen ve menthonedur. Farmakolojik etki, mentolden kaynaklanır.
Mentha x piperita ( tıbbi nane) uçucu yağı antibakteriyel, antiviral, antianflamatuar, antispazmodik ve antitussif etkilidir. Anti-enflamatuar, antispazmodik, mukolitik etkileri nedeniyle öksürük ve soğuk algınlığının semptomatik tedavisinde kullanımı bulunmaktadır. Mentolun antitussif etkisinin olduğu bilinmektedir.
Bir çalışmada 10 ve 11 yaşlarında 42 sağlıklı çocukta tıbbi nane uçucu yağı koklamanın burun açıklığı algısını önemli ölçüde arttığı gösterilmiştir. Tıbbi nane uçucu yağı içeren preparatların bebeklerin ve küçük çocukların burun bölgesine veya göğsüne doğrudan uygulanmasından, laringeal ve bronşiyal spazm riski nedeniyle kaçınılmalıdır. Mentol solunması duyarlı kişilerde apne ( solunum durması) ve laringospazma neden olabilir . Yüksek dozda nörotoksiktir.
Çay Ağacı Uçucu Yağı:
Myrtaceae familyasına ait, botanik adı Melaleuca alternifolia Cheel dir. İçeriğinde ağırlıklı olarak terpinen- 4-ol , terpinen, terpinolene, 1.8 sineol, pinen bulunur. Çay ağacı yağının ana bileşeni terpinen-4-ol.dur. Terpinen‐4‐ol, çay ağacı uçucu yağına güçlü antimikrobiyal ve antiinflamatuar özellikler, ayrıca bağışıklık güçlendirici bir özellik kazandırır .
Çay ağacı yağı antiviral, antibakteriyel, antifungal, antienflamatuar, antioksidan, antiseptik özellikler gösterir.
Öksürük ve soğuk algınlığında geleneksel halk tıbbında kullanımı olan bir yağdır. Öksürük ve soğuk algınlığında göğüse bir taşıyıcı yağ ile birlikte çay ağacı yağı sürmenin, öksürük semptomlarını azalttığı bilinmektedir.
Çay ağacı yağı oral alındığında toksik olabilir, literatürde zehirlenme vakaları bildirilmiştir. Cilt temasında alerjik reaksiyonlara neden olabilir.
Kekik Uçucu Yağı:
Lamiaceae (Labiatae) familyasına ait, botanik adı Thymus vulgaris L. olan bitkiden elde edilir. Thymus vulgaris L. limonen CT, linalool CT, thujanol CT ve Thymus serpyllum/ T.zigys L. carvacrol CT olmak üzere 4 farklı kemotipi vardır. Kemotiplerine göre içerikleri değişkenlik gösterir. İçeriğinde kemotipine göre linalool, thymol , karvakrol, limonen, p-Cymene bulunur .
Kekik spazmolitik, antimikrobiyal, antiinflamatuar, immünomodülatör ve antioksidan özellikler taşır. Kekik uçucu yağında bulunan en önemli bileşen timoldür. Kekik uçucu yağının öksürükte etkili olduğu bilinmektedir. İçeriğindeki karvakrolün bronkodilatatör etkisi bulunmaktadır.
Kekik uçucu yağının solunum yollarında etkili bakteri ve virüslere etkili olduğu için bronşit gibi durumlarda 4-5 damla kekik yağının inhalasyon yolu ile kullanılabileceği bildirilmektedir.
Kekik uçucu yağını 5 yaşın altındaki çocukların, epilepsi veya tiroid bezi hastalıkları olan hastaların ve hamile kadınların kullanması önerilmemektedir.
Lavanta Uçucu Yağı:
Lamiaceae familyasına ait, botanik adı Lavandula angustifolia Mill.dir. Etken madde linalool ve linalil asetatdır.. Lavanta uçucu yağı antialerjen etkilidir. Antialerjen etkisinin mast hücrelerinden histamin salınımını azaltarak yaptığı düşünülmektedir. Bu etki nedeniyle de lavanta uçucu yağının astım için alternatif bir tıbbi ürün olarak değerlendirilebileceği bildirilmiştir.
Lavanta uçucu yağının analjezik ve antiödem etkileri de bulunmaktadır. Antiödem etkisi Deksametazona benzer bulunmuştur. Lavanta uçucu yağının antienflamatuvar ve ödem çözücü etkisinin içerdiği 1,8-sineolden kaynaklandığı düşünülmektedir.
Akut viral rinosinüziti olan 288 hasta ile yapılan bir çalışmada Lavandula latifolia'nın standardize edilmiş oral formu kullanılmış ve 1 hafta kullanım sonunda semptomlarda plasebo grubuna göre anlamlı düzelme saptandığı bildirilmiştir. Başka bir çalışmada akut bronşiti olan 258 hastada aynı formülasyon uygulanmış ve semptomlarda belirgin düzelme görüldüğü bildirilmiştir.
Lavanta uçucu yağı cilde doğrudan uygulanabilen nadir uçucu yağlardan birisidir. Ancak, nadiren de olsa topikal uygulandığında alerjik dermatit yapabilir. Çocuklarda lavanta uçucu yağının kullanımı güvenli kabul edilmekle birlikte, güvenilirliği için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır. Gebelerde kullanımında fetüse etkileri bilinmediğinden ötürü dikkatli olunmalıdır.
Aromaterapide önleyici tedavide havadaki mikroorganizmaları azaltmak için antiseptik uçucu yağlardan ortama inhaler şeklinde uygulamak ta etkili olabilir. Bunun için dezenfektan oda spreyi hazırlanabilir. Oda spreyi formülünde 30 ml. distile suya, 3 damla okaliptus (Eucalyptus sp.), 1 damla tıbbi nane, (Mentha piperita), 2 damla çam (Pinus sylvestris), 1 damla çay ağacı (Melaleuca alternifolia) ve 2 damla bergamot (Citrus bergamia) uçucu yağlarını ekleyerek hava dezenfektanı elde edebiliriz. Uçucu yağlar suda karışması için, püskürtmeden hemen önce çalkalanmalıdır.
Zencefil Uçucu Yağı:
Zingiberaceae familyasına ait botanik adı Zingiber officinale Roscoe olan bitkidir. Zingiberene,ar-Curcumene içerir.
Zencefil yağının bronkodilatatör etkisi vardır. Bu etki içerdiği sitral ve okaliptol ile ilgilidir. Bronkodilatatör etkisi nedeni ile encefilin öksürük için kullanımı uzun süredir bilinmktedir. Zencefilin alerjik hava yolu inflamasyonunu azalttığı bildirilmiştir .
Zencefil uçucu yağı antikoagülan ilaçlarla etkileşebilir. Enzim aktivitelerini etkileyebilir. İki yaşından küçük çocuklarda kullanımı önerilmez.
Uzm. Dr. Nevin Kurt
KAYNAKLAR:
1. Juergens LJ, Worth H, Juergens UR. New Perspectives for Mucolytic, Anti-inflammatory and Adjunctive Therapy with 1,8-Cineole in COPD and Asthma: Review on the New Therapeutic Approach. Adv Ther. 2020 May;37(5):1737-1753.
2. Worth H, Schacher C, Dethlefsen U. Concomitant therapy with Cineole (Eucalyptole) reduces exacerbations in COPD: a placebo-controlled double-blind trial.Respir Res. 2009.22;10(1):69.
3. Kaltschmidt B, Kaltschmidt C, Sudhoff H. The Therapeutic Effect of 1,8-Cineol on Pathogenic Bacteria Species Present in Chronic Rhinosinusitis. Front Microbiol. 2019, 22;10:2325..
4. Kenia P., Houghton T. , Beardsmore C., Does inhaling menthol affect nasal patency or cough? Pediatr. Pulmonol., 2008, 43: 532-537
5. Sabir S., Arshad M., Zahara K., Tabassum S., Khalil Chaudhari SK,Pharmacological attributes and nutritional benefits of tea tree oil ,Int. J. Biosci. 2014:80 -89
6. Schönknecht K, Krauss H, Jambor J, Fal AM. [Treatment of cough in respiratory tract infections - the effect of combining the natural active compounds with thymol]. Wiad Lek. 2016;69(6):791-798
7. Boskabady MH, Jandaghi P. Relaxant effects of carvacrol on guinea pig tracheal chains and its possible mechanisms. Pharmazie. 2003 Sep;58(9):661-3.
8. Cardia GFE, Silva-Filho SE, Silva EL, Uchida SN, Cavalcante HA, Casarotti LL et al. Effect of Lavender (Lavandula angustifolia) Essential Oil on Acute Inflammatory Response. Evid Based Complement Alternat Med. 2018; 1413940. doi.org/10.1155/2018/1413940,
9. Kähler C, Derezinski T, Bocian-Sobkowska J, Keckeis A, Zacke G. Spicae aetheroleum in uncomplicated acute bronchitis: a double-blind, randomised clinical trial. Wien Med Wochenschr. 2019;169(5-6):137-148.
10. Dejaco D, Bocian-Sobkowska J, Szymanski W, Zacke G, Hockner V, Riechelmann H. Tavipec in acute rhinosinusitis: a multi-centre, doubleblind, randomized, placebo-controlled, clinical trial. Rhinology.2019, 1;57(5):367-374.
11. Silva GL, Luft C, Lunardelli A. et al. Antioxidant, analgesic and anti-inflammatory effects of lavender essential oil. An Acad Bras Cienc. 2015; 87(2 Suppl): 1397-1408.
12. Ueno-Iio T, Shibakura M, Yokota K, Aoe M, Hyoda T, Shinohata R. et al. Lavender essential oil inhalation suppresses allergic airway inflammation and mucous cell hyperplasia in a murine model of asthma. Life Sci. 2014; 108(2): 109-115.
13. Horváth, G., and Ács, K. (2015) Essential oils in the treatment of respiratory tract diseases highlighting their role in bacterial infections and their anti‐inflammatory action: a review. Flavour Fragr. J., 30: 331– 341.
14. Khan AM., Muhammad Shahzad M., Raza Asim MB., Imran M., Shabbir A., Zingiber officinale ameliorates allergic asthma via suppression of Th2-mediated immune response, Pharmaceutical Biology, 2015, 53,3:359-367
